Monday, September 15, 1997
UHU-UHUNA AHA TAU ANNA PAMPAHANDU’ANNA TABULAHANG ANNA BOHTO SENGA’ NAONGEI TAU MA’ONGEANG.
Diuki’ yaling di bahasa Tabulahang ang dipake allo-allo
1. Uhu-uhuna aha tau anna pampahandu’anna Tabulahang naongei tau ma’ongeang.
Uhu-uhuna aha tau anna uhuna diohko'i inde bohto Tabulahang, noa inde toroholunna:
Simbaha timbinna mata allo yaling di ulu Sa'dang Hante Pao ang dinoa di sanga “Tanah Toraja”, mellao yaling mai unnung muane sikäyyäng. Inde unnung moane aha tau mangngoate to siullu’-ullu’. Sanga-sanganna dianto:
1 Puang Rimulu,
2 Mangkoana(Lando Belue'),
3 Pongka Padang,
4 Bombong Langi',
5 Lando Guntu' anna
6 Lombeng Susu.
Indee unnung muane, dai aha tau mangnginsang umba napengkalaoi. Ya’ sika pantammi umpeäng pebohtoang ang nakärä’i la naongei ma’ongeang:
1. Puang Rimulu tohho ne' yaling di Hante Pao.
2. Lando Belue' le'ba'ne' pano di Bone.
3. Bombong Langi' le'ba' yaling mai di Masuppu,
4. Lando Guntu' le'ba' pano di Duri.
5. Lombeng Susu le'ba' dai' di Lohe (Kalumpang.)
6. Pongka Padang tahhi' lolo ne' yaling mai di Tabulahang
Dahi ang la kitula’ dinoa dianto umba noa pellaona Nene’ Pongka Padang aka’ diang ang mendahi peneneangki’ to Tabulahang.
Donetoo Nene’ Pongka Padang
Ditempona Pongka Padang kalao-lao aha derua tau to pangsahpi'na nasibahaing ang pantang aha kähängannam,dianto:
1. To pansahihi padalinna,
2. To ungsele' tambaloana bahtu' piso lambe'na anna to pansahihi sepu'na.
Sanganna yato derua to pansahpi’na supung mesa ang di insang lambi’ dinoa dianto Ta Mambulilling. Ampo' yaling di pellaoannaii, inde ta Mambulilling nahoa korong kahha’, lambi’ pahallu sika tohho yaho di mesa tanete mehile. Ampo’ dai masae sika tohho yaho, tuhtuang matamae’ koronna ta Mambulilling ya’ katämpä’anna matee’ kasi. Nalamummi Pongka Padang yaho yato di tanete anna nasangaii yato tanete: “Tanete Mambulilling”.
Napatahhi’ bumi lalanna Pongka Padang sibaha mesake’ to pansahpi’na lambi' di Tabulahang, ampo' inde to pansahpi’na dai diinsang sanganna lambi' dinoa.
Indee Nene' Pongka Padang
Pihsananna aha pihsang tempo, kanenne'-nenne’ inde Pongka Padang bete' di Tanete Kapusaang aka’pemala naita umbanoa pennenne’ang yato yaho di tanete. Naitanei' ahae’ hambu mehambu di hipe. Pusa' anna tingke'du', aka’ yaling di inahanna naoatee: ‘Umbanne’ lanoa la aha tau senga’ ang tohho done inde mai? Darakae’ mane kodi’ ang tohho dinne?’ Diantoo anna nasangaing yato tanete “Tanete Kapusaang,” aka' pusa' si'da-si'da Pongka Padang napenanahaing aka anna la ahai tau mehambu indo di hipe di tanete. Aka' nasa'ding tama di kalaena, dake' aha tau senga' sehalinna dia supu nasanga. Aka nababe Pongka Padang: ungsuo pansahpi'na bete' yato di tanete anna malai naita menna yato di hipe. Naoaingtee, "Lao rako bete' indo di tanete, la tau aka are' inde di hipe mehambu? Monna aha tau ullambi', kutanaii sanganna anna umba nasule." Le'ba' si’dang inde pansahpi'na bete'. Lambi’na bete’ pusa’ liung nasa’ding aka’ ullambi’e’ mesa bahine malehke’, mabusa anna kalambe' beluhä'na, anna aha toe' mesa tau pansahpi'na nasibahaing.
Napellambiing, anna naoaing tee, "Nasuoä' pongkahaku mellambi' sule aka' naita aha hambu mehambu dinne done di tanete. Dianto anna sulemä’ kupellambi'io, anna nasuotouä' kupekutanaing sangammu, anna umba ungkasulei." Natimba'mi yato bahine, naoa tee, "Sumulemo bete' di pongkahamu, anna ungngoaingtee, disanga are' “Torije'ne'“ ang bahtuanna to sule hoi’mai di le’bo’. Aka’ inäng sule di hoi' mai di le'bo' umpake lopi, anna sanganna inde to pansahpi’ku dianto Pue Mangondang." Sumuleng inde pansahpi'na Pongka Padang dai' di Buntu Bulo umpellambi'i pongkahana.
Lambi’na dai’ nakutanaing pongkahana, naoaingtee, "Aka ullambi'?" Natimba'mi naoatee, "Ullambi’ä’ Derua tau di hipe: mesa bahine malolo, kalambe' beluhä'na anna mesa moane pansahpi’na. Yato bahine disanga are' "Torije'ne'", anna yato muane pansahpi'na disanga are' Pue Mangondang, tuho muanena are'." Naoabunte nene' Pongka Padang, "Lao salao bete' anna ungngoaintee, "Mala rakakingkea' are’ sipempakoi anna tapamesaia' ongeanta?"“ Ya’ le'ba' bung inde pansahpi'na bete' napellambi'i, anna naoaing tee, "Nasuoä' pongkahaku kupellambi'i salakoa', naoatee: ‘la malaraka are' sipempakoiingkea' anna tapamesaia' ongeanta? La umba raka noa?" Natimba'mi yato bahine, naoatee, "Mapia liu. Dahi dinoa Laomo bete' sumule anna ungngoaingte pongkahamu, "Mala are', ampo' handang mapia are’ ponna bete'o kalaemu, anna silambi' toboukoa' dio." Sumuleng yato pesuona umpellambi'i Pongka Padang, anna napalambi'ing ingkänna ang naoaing. Mahasa inahanna Pongka Padang aka' la mala mami silambi' anna naaku mami yato bahine la tohho sibaha di mesa ongeang. Donetoo mengkalao siang Pongka Padang anna maoi bete’. Lambi'na bete' , natammuing yato bahine anna nakutanaii, naoaing tee, "Menna sangammu?" Natimba'mi, naoatee: "Kodi' indee disangaä’ Pongka Padang, aka' masoong padang padang
Mengkalao donetoo sika tohho lolong yaho di Buntu Bulo lambi' umpadahi änä' pitu. Dianto ang disangang ‘To Pitu’.
Sanga-sanganna yato to pitu dianto:
1. Daeng Manganna ,
2. Mana Pahodo (Buntu Bulo),
3. Simba' Datu,
4. Pullao Mesa ,
5. Daeng Lumalle,
6. Bura' Le'bo'
7. Pattana Bulan.
Inde To pitu dai aha umpellei Tabulahang, toang asang lambi’ umpadahi sala "TO SAMPULO MESA".
Sanga-sanganna inde to sampulo mesa anna ongeang ang naongei tohho dianto:
1. Dehtumanan di Tabulahang,
2. Ampu Tengnge' (Tammi') di Bambang,
3. Daeng Matana di Mambi,
4. Taajoang di Matangnga,
5. Daeng Malulung di Balanipa (Tinambung),
6. Daeng Maroe di Taramanu',
7. Makke Daeng di Mamuju,
8. Tambuli Bassi di Tappalang,
9. Sahalima di Koa (Tabang),
10. Daeng Kamahu (Ta Kayyang Pudung) di Sumahu' (Sondoang),
11. Ta La'binna di Lohe (Kalumpang ).
2. Peänä’anna hupa tau anna pentalena pano di bohto-bohto senga’ mengkalao di Tabulahan.
Pihsananna kebahineng inde Dettumanan siala mesa bahine disanga Puelebuttang ampona Lombe susu sule yahomai di Lohe, kalumpäng. Ya’ ungkeänä’ming 5 äna’ dianto:
1. Soya’
2. Manatanda
3. Pakiringan
4. Ta Hengkona
5. Ta Kaise’
Inde ta Soya’ anna ta Manatanda ma’ongeang dinnene’ di Tabulahang. Pihsananna ta Pakiringang, uhuna le’ba’ lu naung di Kalonding (Mamuju) mane sumule boi di hoi’mai, ya’ nasuong ambena dai’ di Osango sibaha mesa sabua’na disanga Pambate. Dianto inde ang mendahi peneneanna to Taupe (Osango).
Ta Hengkona napobahinenei’ mesa moane ang disanga Bundangulu, ampona Simba’ Datu to sule yaho mai di Matanga anna sika ma’ongeang di haone’ di Baitang (Ahalle).
Ta Kaise’ napobahinene’ mesa moane ang di sanga Manalolo, sola sohonna Bundangulu. Anna ma’ongeang di haoi di Tapako (Ahalle).
Inde derua moane dianto ta Manalolo anna ta Bundangulu noainde tuhodolunna: ta Simba’ Datu umpadahi ta Marimbun. Inde ta Marimbun siala mesa moane disanga ta Parindingan Bassi änä’na Pullao Mesa to Massorang, ya’ umpadahi salang ta Ayoan. Inde ta Ayoan dianto ang umpadahi ta Bundangulu anna Manalolo, dianto inde peneneanna to Ahalle.
Noa inde tilaona peänä’anna:
Soya’ umpadahi Bembe
Bembe “ Daeng Siande
Daeng Siande “ Matanning
Matanning “ Ahuang di Dadeko
Ahuang di Dadeko “ To Disondongi, singka
To disondongi “ 1. Daeng Mallipung
2. Daeng Mangemba’
3. Eloangin
4. Ata.
Daeng Mallipung “ To Umpellei Dasanna
To Umpellei Dasanna “ Daeng Pallaha
Daeng Pallaha “ Malinga’ Ende
Malinga’ “ Moko’ Tangkahang
Moko’ “ 1. Ta Kaliasa’
2. Ta Behe
3. Ta Tangkahang
4. Ta Saehang
Ta Kaliasa’ Siala ta Su’beng ampona ta Ata sola sohonna ta Mallipung ya’ ungkeänä’ming:
1. Ta parinding
2. Ta Loma’
3.Ta letung
4.--
Ta Parinding siala ta Banna Ampona nene’ Daeng Mangemba, ya’ umpadahing ta Sibuntang.
Ta Sibuntang siala ta Palulungan ullu’na Tuang Parengnge’ (Tamangkoa) ampona ta Behe ullu’na ta Kaliasa’, ya’ umpadahing:
1. Ta Mangoli
2. Ta Kambelu
3. Ta Molo
4. Ta Mandayai.
Ta Mangoli siala ta Dottong ampona ta Loma’ ang siala ta Ente, ya’ umpadahing ta Sempa. Ta Sempa umpadahi sala:
1. Ta Su’bu
2. Ta Sondo
3. Ta Ta’le.
Ta Sondo siala ta Mokang ullu’na ta Sampanga(Pue Masalung) ampona nene’ Ata, ya’ umpadahing:
1. Ta Deppung
2. Ta Madi
3. Ta Ayo
4. Ta Dottong
5. Ta Bassi
6. Ta Sambeng bulahan
Ta Dottong siala ta Mangoli ya’ umpadahing:
1. Ta Boha’
2. Ta Maya’
3. Simba’ Datu
4. Patundan(Barends)
5. Aruang Boyo
6. Pahtaro Pura(ta Ma’ta)
Ta Behe ullu’na ta Kaliasa’ siala mesa moane disanga ta Buli, ya’ umpadahing:
1. Ta lento
2. Ta Tau.
Ta Lento siala ta Hapu, ya’ umpadahing:
1. Ta Palu'lungan
2. Ta Sondong
3. Ta Sapahu
4. Ta Betanga'
5. Ta Sangkalla'
6. Ta Imba'
7. Ta Besu'
8. Ta Mangkoa (Parenge') (Baliada')
9. Ta Isungan
Ta Palu’lungan siala ta Sibuntang, ya’ umpadahing:
1. Ta Mangoli
2. Ta Belu'
3. Ta Molo
4. Ta Kessu' (sudah mati)
5. Ta Mandayai (lain ibu)
Ta Mangkoa siala ta Berindu, ya’ umpadahing:
1. Tande Bua'
2. Takakiing
3. Tasitakkan
Daeng Mangemba umpadahi ta La’lang, anna ta La’lang umpadahi sala:
1. Ta Sambo, dan
2. Ta Lita', dll.
Ta Sambo umpadahi:
1. Latangke, anna
2. Indo Malliki'.
Latangke umpadahi:
1. Ta Ponang,
2. Tatu'.
Ta Ponang siala To Diparang, ya’ umpadahing
1. Ta Sassang,
2. Tabanna,
3. Tadahu'.
Ta Sassang siala ta La’le ampona Daeng Mangemba, ya’ umpadahing:
· Polo padang
Polo Padang dianto Kapala tua di Salu Leäng, bahtu’ mala dioa Kapala Adak ang handang kainsangang di bohto Salu Leäng. Inde Polo Padang
1. Mattayan,
2. Ta Tona'.
Ta Sapahu siala ta Limbu ang sule yaho mai di Sumahu’ ampona ta Mangondoi, ya’ umpadahing:
1. Ta Sitti,
2. Ta Buaran,
3. Ta Leppang.
Ta Sitti siala ta Kandongi, inde ta Kandongi sansesena to Ahalle anna sansesena to Tabulahang. Ya’ umpadahing:
1. Ta Samalang (Johannes)
2. Ta Bena
3. Ta Nänti
Daine’ aha änä’na ta Buaran. Pihsananna ta Leppang sialane’ ta Aruang Bonga änä’na ta Aruang Pasau’, ya’ umpadahing:
· Dettumanan
Ta Limbu di ängkä’ mendahi Pangngulu tau bahtu’ Pa’bahani
Didiona sanga-sanganna Kapala ada’ ang di lanti’, sibaha di paohko’ dai’ di bää’ terong tandana di lanti’, bahtu’ mala dioate ang naakui ingkänna to Tabulahang mendahi Kapala Ada’ dianto:
1. Dettumanan
2. Soya'
3. Bembe
4. Daeng Siande
5. Matanning
6. Ahuang di Dadeko
7. Todisondongi
8. Daeng Mallipung
9. Toumpellei Dasanna
10. Daeng Pallaha
11. Malinga
12. Moko'
13. Ta Kaliasa'
14. Ta Pahinding
15. Ta Mangoli
To panduluinna bahtu’ Bali ada’na inde ingkänna kapala- kapala ada’ dianto:
1. Ahuang di Dadeko bali ada’na dianto Tandong Bulawan.
2. Todisondongi bali ada’na dianto Todibalabatu.
3. Daeng Mallipung bali ada’na dianto Ambe Pahallu.
4. Toumpellei Dasanna bali ada’na dianto ta Doo (Daeng Mangende).
5. Daeng Pallaha bali ada’na dianto ta Mendai'.
6. Malinga bali ada’na dianto Tandi Pallu I.
7. Moko' bali ada’na dianto Ambe Bakia'
8. Malliki bali ada’na dianto Tandi Pallu II.
9. Ta Pahinding bali ada’na dianto Ta Malliki'.
10. Ta Mangoli bali ada’na dianto ta Mangkoa.
Didiona ingkänna Bali ada’ dinne di Tabulahang, dai di ängkä’ situhu’ peänä’ang (bahtu’ mala dioate dai di wariskan) ampo’ napillei kapala ada’ situhu’ pangkärä’na.
3. Peänä’anna Pongka Padang
Peänä’anna Pongka Padang dianto ang ungngohko’i tampona To Haya Mamasa ang dinoa di sanga “Pitu Ulunna Salu Karua Tiparitti’na Uai (PUS-KTU)”. Uhuna daete’ disangai noa, ampo’ disangaietee’: “Litä’na To Pitu di Ulunna Salu” ang bahtuanna: Ongeanna to Pitu ang aha yaling di pengkalaoanna uhai, bahtu’ pitu änä’na Pongka Padang.
Tau ang handang uhuna kalao-lao ungngalla’-alla’angngi inde ongeang dianto Änä’na Pongka Padang ang disanga: Pullao mesa. Mane maotoine’ Daeng Manganna sibaha Mana Pahodo la unsang-sangaangngi inde ongeang.
Donetoo, sala’ umbannai inde to deruai umpehuntung tangke kayu Sendana mao kalao-lao. Yato huntunna mamatakae’. Tahpana sika lambi’ naung di behing bonde’ (Manda’), ya’ napamulang yato huntunna. Yato huntunna tuho si’dare’, lambi’ yato ang napampamulai nasangai Bohto Sendana.
Tampona To Pitu Di ulunna Salu, dibala’i sanganna mendahi: Pitu Ulunna Salu Karua Tiparitti’na Uai, ang bahtuanna Pitu ulunna uhai anna kahua pengkalambi’anna uhai. Ampo’ yatoo pohapangang kaleetee’.
Pitu Ulunna Salu bahtuanganna “Pitu bohto kakuasaang” . Aka’ dolu Tabulahang ungkuasai (unjajah) pitu bohto. sanganna yato pitu bohto dianto:
1. Ahalle
2. Mambi
3. Bambang
4. Rantebulahan
5. Matanga
6. Tu'bi/Mala’bo’
7. Tabang (Tandung)
Pano di simesa-mesa inde bohto ang dikuasai pantang aha tangkunganna.
Karua Tiparitti’na Uai ang bahtuanna Kahua kauasaang ang saohko’, dai sinnoa yato tangkunganna ang pitu kakuasaang, mala dioa mahinganne’ säi’di’. Sanga-sanganna yato kahua bohto kakuasaanna Tabulahang dianto:
1. Mesawa
2. Ulumanda'
3. Sondoang (Keang)
4. Paneteang
5. Mamasa
6. Osango
7. Orobua
8. Tawalian
Inde kahua kakuasaang pantang aha tangkunganna ang pahallu nababe.
Tabulahan dianto To Pa’kuasa bahtu’ dioatee: Bohto ang maradeka. Tula
a. Petaha mana', pebita' pahandangan
b. Petoe saku', peanti kadinge' pedekeng kahatuang.
c. Indona Lita'
d. Tomepaihanna Pitu ulunna salu, karua tiparitti'na uai.
Bahtuanna:
a. To unsusa mana’ anna umpama’tantu alla’na pebohtoang di Pitu Ulunna Salu Karua Tiparitti’na Uai.
b. To untokei Penombaang dai’ di Alla Taala anna malai tontong kabeheang ingkänna bohto. Ponna aha dialla’na inde sangaka-sangngaka bohto umbabe kakarakeang, ya’ pahallu yato ang membabenoa sule dinne di Tabulahang anna malai napalauing behe dai’di Alla Taala anna malai mapia sumule. Naoate basa Tohaya: “Ladisaku'i, ladikadinge’i sala anna malai titanan punti, tiasak kahatuan illalan botto lita'na sule”.
c. To ma’indo di Pitu Ulunna Salu.
d. To untokei Pemali-pemalinna Pitu Ulunna Salu Karua Tiparitti’na Uai anna malai masahke mahodinding lolo.
a. Sanga senga’na ang kainsangang ingkänna bohto di PUS
1. Ahalle.
Disangai:
a. Indona babana lembang, toma’kadanna to Pitu Ulunna Salu Karua tiptritti’na Uai.
b. To dipa’ulua dimana’, bahtuanna Indona Ahalle umpehingngii ingkänna kasitula’ang-kasitula’ang yaling di PUS-KTU, mane napalmbi’i pano di Tabulahang anna malai nauhu’ to baha’. Anna umba noa kabohtuanna yato uhu’ang, ya’ napalambi’ asang Indona Ahalle pano di ingkänna bohto di PUS-KTU.
2. Mambi
Disangai:
a. Indona Lantang kadanene
b. Lempo kuring, Paya kandeang
Bahtuanna:
a. Di hao di Mambi ongeang pedasanganna ingkänna kapala ada’ di PUS-KTU anna malai untula’ katibangunganna bohto, pembea’na hupatau, bahtu’ senga’nake’ ang pahallu natula’ yaling di kasitammuanna Kapala-kapala Ada
b. Tangkunganna Indona Mambi dianto umpaenu’ bahtu’ umpakande Kapala-kapala Ada
3. Bambang
Disangai:
a.Sangkiran tinting, Pandangan lappa-lappa.
b. Su’buang Ada
Bahtuanna:
a. To ungngempei kinting ang umpasihubung ingkänna bohto. Ponna aha mesa tau ang umbabe kakarakeang ang la ungkarakei PUS-KTU, ya’ Indona Bambang pahallu ma’paturu situhu’ atohang ang aha.
b. Indona Bambang dianto ongeang pambe’beang ada’.
4. Rantebulahan
Disangai:
a. Indona Lembang, Tomakakanna litä’ bahtuanna Tau ang disanga tomakaka yaling di PUS-KTU, aka’ dipatangkungngi la umbaya’ing dendana ingkänna tau ang di denda aka’ pembabe karakena, anna malai aha sumule kasikapiaiang.
b. To ma’dua taking, to ma’tallu sulekka untetenge Kondo Sapata’ bahtuanna; Dipatangkungngi la undakai ingkänna bohto anna umpasikapiai tau ang siba’di sibaha nasahoi anna malai yato kasiba’dianna pa’da anna dang nasulei sala.
5. Matanga
Disangai:
a. A’diri ta tempong, Tamba tammalate bahtuanna Ahhi ang handang matokong ang la untumpung umbanoa katuhoanna PUS-KTU.
6. Mala’bo’
Disangai:
a. Tandu’ kalua’palasang marosong, bahtuanna; Sihapang tanete batunna PUS-KTU ponna la aha tau ungkarakeii (Topandaka si’da-si’da).
7. Tabang
Disangai:
a. Baka di sura, gandang di roma
b. Talaunna kadanene bubunganna kada to matua.
Bahtuanna;
a. Baka di sura Gandang di roma, Pusakanna kaleetee’
b. Alla’na inde pitu kakuasaanna Tabulahang ang para-para kakuasaanna.
b. Sanga senga’na anna tangkunganna ingkänna bohto ang dioainte; Karua Tiparitti’na Uai (KTU)
1. Messawa
Disangai;
Talinga rarana to Pitu Ulunna Salu, Mata bulawanna KTU. Bahtuanna; Ang ummata-matai diasiamo tau ang mentama di PUS-KTU anna la umbabei kakarakeang yaling. Ponna aha, ya’ nadihhi’i menghahpo’ dai’ di Indona Mala’bo’ anna malai sadia.
2. Ulu Manda’
Disangai;
Sulluhanna kada nene, Balatana’na Kondo Sapata’. Bahtuanna; To ungngalla’i tampona PUS-KTU.
3. Sondoang
Disangai;
Sinnoa Ulu Manda’
4. Paneteang
Disangai;
Tampa’na Tabulahan bahtuanna bohto ang ungngalla’i Tabulahang anna Ahalle.
5. Mamasa
Disangai;
a. Rambu saratu’
b. Limbong Kalua’ tasi’ malonganna Indona Tabulahang. bahtuanna;
a. Mai’di tangkungang-tangkungang bahtu’ pa’dandiang-pa’dandiang ang napatangkungngiing Indona Tabulahang pano di Indona mamasa.
b. Inde Mamasa, mala tomande’ napentama Indona Tabulahang umpalau akasiamo ang nakärä’i situhu’ pa’dandianna, sinnoanna; Bea’ anna senga’nake’, anna malai tau ang aha yaling tontong salama’ lolo.
6. Osango
Disangai;
a. To Mataianna To tumandongi’na Indona Tabulahang Tana lembanna Mamasa, bahtuanna; To pandakana Indona Mamasa ang tuhu’-tuhu’ang didiona tangkungang-tangkungang ang natangkung Indona Mamasa.
b. Tokkeran Sepu’, bahtuanna; ongeang pambe’beang ingkänna tanda-tanda bahtu’, pengkakalehaang pa’dandiang-pa’dandiang di Lembäng Mamasa.
7. Orobua
Disangai;
a. Tomengkalambun bakaru bahtuanna inäng ahang ungngohko’i Lembänna Mamasa, mane suleinei’ Indona Orobua ang disanga; “Pasa’buan”
b. Dipabeitoe’ sule umbalu’ lala’ undi’ anna paku, mane napasisapi’i pahena to Mamasa, aka’ bahinna to Orobua Puhang di tunu naonge pambuhkeang sepu’i.
8. Tawalian
Dai aha sanga senga’na. Aka’ Tawalian sulehaomai di mesa kara: “Tawali” bahtuanna dai hali ditahai. Ampo’ di pasinnoa Indona Mamasa. Si biasa toe’ disangai “Indona sesena Padang
Pattoni di Tawalian Ponggasa’ di Buntubuda (Mamasa)
4. Atohang ang aha di PUS-KTU
Donetoo ang mendahi atohang di Pitu ulunna salu karua tiparitti’na uai dianto: “Pappuli tedong, Pallottong karambau”. Dianto inde atohang ang dipake ditempona Daeng Manganna anna ingkänna ullu’na lambi’ naung di Nene’ Dettumanan anna ingkänna ullu’na. Donetoo mala dioa malinoke’ inde bohto, aka’ dake’ aha to sipatei, to paboko, anna senga’na.
Pappuli Tedong, pallottong karambau bahtuanna: Mata dibala’ mata, isi dibala’ isi(mat 5:38) (pappuli=pallottong=si bala’ tau, bahtu’ mala dioa samamo ang mebabeing sola pahallu di bala’ situhu’ yato pembabena. Tedong=karambau=terong)
Tahpana sangngaka masaena puhanna yatoo, ya’ dipabeing to Mämpu’ sule anna ma’ongeangngi di hao di Hantebulahang (sidungku’ Mambi). Inde to Mämpu’ sule yaho mai di ang dioainte; Tandalangngan (basa Tabulahanna=tandadai’).
Pihsang tempo aha to sipatei di hao di Hantebulahang. Manuhu’ atohang yato to papatei pahallu dipateitoe’. Ampo’ untung donetoo aka’ inde To Mämpu’ malau pano yato di to panghohto’ di hao di Hantebulahang, ke la malai anna inde Atohang Pappuli tedong pallottong karambau di bala’i atohang senga’.
Ma’kara To Mämpu’ naoatee:
a. “Dikondo terong, di tampa
b. “Dibahta bihti’ tau, tahpa di bihti’ terong”
c. “Dibahta bihti’ terong, tahpa di bihti’ bahi”
d. “Dihenge’ punno, disahihi la’bi”
Bahtuanna:
a. “Ang mapia dibala’i ang mapia puha” Inde tula’na didiona atohang ang dolu pahallu dibala’i atohang ang bakahu.
b,c “Mesaleba’ sola batu, disaleba’ne’ kapa’” Atohang pano di tau ang nadahha solana, dai mangki’ la nabala’.
d. “Mapiante’ ke di baya’mi situhu’ aka yato kakarakeang ang di babe” Pano di tau ang undahha tau senga’.
a. Ma’tula’ To Mämpu’ pano di ingkänna tau didiona inde atohang ang mane napaaha naoate; mapia puhane’ andana yato atohang ang dolu.
b. Ponna keahai mesa tau ang di patei, sola sohonna yato tau ang di patei pahallu sa’bara’, aka’ ungkalehai yato atohang b anna c.
5. PAMPAHANDU’ANNA AHA BOHTO “MAMASA”
Bohto Mamasa disangaete’ dolu Mamase ang bahtuanna salu uhai ang pa’kalemu. Inde tampo tamponaete’ to Tabulahang.
Pihsang tempo sule mesa moane sibaha bahinena. Yato tau disanga Guali Padang änä’na ta Sahalima ang tohho yaho di Koa (Tabang). Inde to deruai sika ma’ongeang di Salu Kuse sidungku’ Rantebuda (Mamasa) ampo’ dai aha nainsang nene’ Dettumanang di hoi’ di Tabulahang.
Pihsang tempo mao moasu inde nene’ Dettumanan lambi’ dai’di Tanete Mambulilling. Tahpana yaho di hohong tanete kanenne’-nenne’mi, ya’ ungngitang aha hambu di hoi’ di Salu uhai Mamase bahtu’ Mamasa di Salu Kuse. Napenandai siang nene’ Dettumanan le’ba’ nalumba yato ang naongei aha hambu. Lambi’na naung ya’ ullambi’mi mesa bansuli ang naongei tohho Guali Padang Sibaha bahinena. Donetoo keaha’ si’da-si’da Dettumanan anna yato to deruai sika dihambai sumule pano di ongeang ang naongei tohho tobaha’naii. Ampo’ dai naaku Guali Padang untuhu’i aka ang naoa Dettumanan, lambi’ tuhtuang keaha’ Dettumanan anna ma’karai naoatee: “Tohhomokoa’to dinne, ampo’ daa unghannuangngi la kabeheangkoa’ dinne. Aka’ inde ongeang ang ung ongeia’ tohho tampokuetokoo. Kutändokoa’ dinoa yaling di sanganna Alla Taala, lambi’ änä’mua’ la mendahi andeanna olo’-olo’ peande, anna ponna umpamulakoa’ pahe la mendahi päräng, dillemua’ la mendahi katille, boyo’mua’ la mendahi batu, mane’mua’ la naande bunia, bahimmua’ la naande saha, terommua’ la natandi’ tokata, anna senga’nake’.Tala mentaru’ tallangko, tala ma’rombe aho’ (bahtuanna dai la membea’)”
Puhanna natula’ asang ingkänna yatoo, ya’ sumuleng inde Dettumanan sitonda keaha’liu.
Tohhong inde Guali Padang padang
Lambi’ dang natähäng Guali Padang sibaha bahinena tohho yato di ongeang, ya’ sika maong dai’di Tabang ang naongei tohho tobaha’na. Aka’ la natula’ing yato aka ang dahi.
Lambi’na sika dai’ anna sitammui tobaha’na, ya’ natula’ asammi yato aka ang -puha dahi. Naoaminte ambena Guali Padang: “Laoo dopoasu tama di pangngala’, anna ingkänna aka ang ullambi’ pahallu umbaha asangnging Dettumanan naung di Tabulahang.” Ampo’ dolunna la mao inde Guali Padang, inäng napasadia lohpo’ming ambena derua kapipe salleang puha di lambu’ di pasihau bale mabangi, anna malai ke lambi’i naung di Tabulahang inde Guali Padang dai la naaku ungngande yato andeanna Dettumanan ke dai nabehoing dolu Mamasa mendahi bohtona.
Maong inde Guali Padang sibaha sangngaka-sangngaka sabua’na tama di pangngala’ do moasu. Tahpana masae sika yaling anna mai’ding nalambi’, ya’ sika mengkalao siang naung di Tabulahang. Lambi’na sika naung, tahpa nainsang nene’ Dettumanan menna yato ang sule anna aka ang napahallu, dianto anna tahpa le’ba’i Dettumanan pano di bela’na umpengkebo’i yato ii.
Tohhong inde Guali Padang padang
Napenandaing inde bahinena Dettumanan mao pano di bela’na do untambai moanena naoaintee; Lamateng Guali Padang aka’ dai naaku mande.
Ya’ sumuleng nene’ Dettumanan ullumba Guali Padang. Nalambi’mi kamba’ noaliu yato tau ang la mate-matenang. Naoante Dettumanan: “Pabeio mate. Ponna mateo dake’te’ kusa’ding huki ke kutunuingko terong sapulo, aka’ inäng tau tameada’o. Bahanio ungngongei ma’ongeang tampoku!”
Lella’ nakeaha’i, inde Guali Padang mahta-mahtaliu supu dai aha aka naoa anna tuhtuang boheng umpamalammaliu kalaena. Naoabuminte Dettumanan; “Ponna inäng pemala si’da-si’dao ungngongei yato tampo, laungngakuraka untahimbo pa’dandiang-pa’dandiang ang la kupatangkungngiingko?” Mentimba’ Guali Padang naoate; “Moi la umbanoa matingnginna nepa’dandiang, pahallu la kutokei lolo anna lambi’ naung di peampoangku lamantokei ahsala’ malai kuongei yato tampo.” Naoabunte Dettumanan pano: “Ponna noare, dinoa sumulemo dolu melolarangkä’ pihhang-pihhang.”
Tahpana sangngaka-sangngaka allona sika le’ba’, ya’ mengkalaong Dettumanan napelolai. Lambi’na dai’ ya’ natula’iming yato pa’dandiang-pa’dandiang noaindee:
1. Ungngakuraka dio ladikahoingko timbu uhai lole'ingko pa'tondokan aku tanan puntio, kuose'pinamula?
2. Ungakuraka dio lakupepahe pahemu lakuehengngi lokomu anna kualai situhu' pangala inahangku?
3. Ungakuraka dio laumpadua lanta' dasammu; kulambi'
peso'mu kalaiku ungkolai?
4. Ungakuraka dio tala matinna anna tala mailuo dialing
inde'e di lita'ku anu' labinasa lita' pa'de ma'hupatau?
5. Ungakuraka dio ladikoko papuammu ladipuhhu tubulillimmu ladisahpa' sepi'mu?
Mentimba' Guali Padang naoatee: Pada pa'kuammu pada kutarimbo, anu'tae' garaganna malepong dia langi!!
1. Ungngakuraka kupake’de’ingko ongeammu, anna kupatokaingko mesa timbu ang laumpouhai, anna malai dio sibaha ingkänna ihsi dasammu lambi’ naung di peampoammu la tuho sinnoa pinamula ang kepuäng dianto Tabulahang to pandakanna?
2. La ungngakuraka, ponna maheng pahemu bahtu’ pahemu ang umbe’bei yaho di lokomu la suleä’ kuala tomande’ situhu’ pangngelo’ku?
3. Laungngakuraka ponna medasangngo la umpatahai loloä’ mesa tambimmu ang la si kuongi kesuleä’, anna bo’bo’mu ang yalingke’ di kohimmu la kukola kalaeku kuande?
4. La ungngakuraka, dao mala umbabe mesa ang umpemala, ang la ungkarakei inde ongeang anna unnahoang tau ang tohho yaling?
5. La ungngakuraka untuhu’i asang ingkänna pangngelo’ku mengkalao ang käyyäng lambi’ naung di ang handang saohko’?
Mentimba’mi Guali Padang naoatee: “Ingkänna pa’dandiammu kutahimbo asang, aka’ dai aha mantondong malua’na inde tampo anna kamalompoanna. Malua’na sinnoa malua’na langi’”.
Samanto inde supu ang mala kiuki’ didiona tohodolunna Tabulahang. Ponna aha yaling inde di pangnguki’ki’ ang dai sihatang situhu’ pihki’na to pambata ang ungnginsang didiona tohodolunna Tabulahang, ya’ kipalau anna daang napatumpui.
Salama’ mambata.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar