Sejarah Tabulahan Versi Nene’ Pua’ Pala’

Sejarah Tabulahan Versi Nene’ Pua’ Pala’

TOROHOLU SUKA' DIOHKOINNA TABULAHANG

(Oleh: Nene’ Pua’ Pala’)

Handu’na diohko’i Tabulahang, suka' dihäbänna indee bohto, disangai Nene’ Pongka Padang ang umbukai indee bohto. Nene’ Pongka Padang mengkalao yaling di ulunna Sa’dang sibaha sangngaka-sangngaka sabua’na. Yaling dipellaoanna muolai ma'hupa-hupa kamasuhsaang, metuka' mesolo’, mehante, metanete, ullelei sahambu, ullambang uhai, kamadingingang, anna mäi’dike’ kamasuhsaang senga’ nasitammuing yaling di pellaoanna.

Tahpana tallu benginna di lalang, sule pano di mesa ongeang disanga tanete alla’. Mabayai kalane napalaonang bou ullambang ulunna Masumpu, ma’bengi di ulunna Mamasa. Lima benginna dilalang, lambammi salunna Mamasa, sule di Talamboi, metuka' landa banua, metanete tanete Kepa’, tibanse di Mambulilling. Mengkalao di mambulilling mesolo’ ulunna Mambi tibanse di Lanta Pune, ma’bengi di tamalilling, kaunnunna benginna dilalang, mengkalaona di Tamallling, metuka' tanete masan, kende’ di tanete Solä’ sule di pansohengang tihahsa di Tatondong ma’bengi di Tatondong, kapitunna benginna dilalang. Mabayai kalane umpasayo matanna, mapia liu nasa’ding, mennenne’ lipu’, naita asang sule sau dile’bo’. Napihki’ yaling diinahanna naoatee, “Inderannei' ongeang malua’, anna mapia ladiohkoi”.

Tahpana napihki’ bumi, dai mapia nasa’ding kedai yaling di tängngä-tängngäna inde ongeang ang malua’, mengke’de’ bou umpasayo matanna, ungngita tanete mamandang disanga Kapusaang mapia nasanga kediai naongei, naola menge ma’pihki’, mengkalao bou sibaha sabua’na yaho di Tatondong mesolo’ yaho mai di Behteng tuhung di Tanete Lisu,mesolo’ Salu Mala’bu’ lambang bone hau, metuka' dai' Landoang le’ba’ sau ullambang ulunna malasuka, metuka’ dai' Kapusaang, mesolok naung di tängngana tanete Kapusaang, diang naongei tohho maongeang sängkä Nenek Pongka Padang.

Pihsang ahtu nenek Pongka Padang mennenne' dihepemai di tanete Butuhulu, naita aha oho ke’de’. Yato Nenek Pongka Padang unsahka mesa tamboli’, anna naoaing tee, “Laokangko alaingke apinna indoo bete’ tau ang menge mehambu.” Mengkalolo’siang yato tamboli’ bete’ hampo di behinna tomeoho, menge untuhei apinna.

Mekutana yato tomantuhe pano di tamboli’ naoatee: “Aka pahallu tamboli’?” Mentimba’ tamboli’ naoatee : “Nasuoä nenek Pongka Padang naoa alakingke apinna indoo bete’ tau ang menge mehambu di hipe.” Ma’kara tomantuhe naoa: “Dao mala dibea api umbaha, aka' lapi’de di lalang, aka’ makahao la ungngola, diare’ ku paturuo umpadahi api, ampo’ tutu’ii matammu.” Ya’ ma’mate-mateng yato tamboli’ untuhtung pani’na tama dikalerä’na aka’ matanna yaling di kalerä’na. Ma’kara bumi topantuhe naoa, “Tutu’ire matammu” Natuhtung bumi panikna tama dikalerä’na umbuni matanna. Tahpana mamali’ nasuo untutui matanna, maali-ali pole’ yato tamboli’, nasanga na pakamaho-maho yato to pantuhe. Ampo’ setonganna yato topantuhe dai naisang naoate yalingete’ di kalerä’na yato matanna tamboli’, nasanga yaho di bää'na yato matanna aka’ aha yaho di bä’na ang mio’-mio’ sinnoa matanna. Nasuo bumi naoainte, “tutu’ii matammu, diake’ kupaturuo ke untutu’ing matammu.” Nasuhung nasuo untutu’i matanna aka’ masili nasa’ding yato to pantuhe kemengeng kakua’-kua’ bi’na ungghiro balona, naita yato tamboli’. Ya’ ungngängkä'mi pani’na yato tamboli’ napaliudai’ di bää’na. Menau-nau pole’ napaturu kakea-kea unghiro balona, menge umpadahi api, mengesiang napaturu, naoatee: “Oainte nenemu, balo dihiro-hiro, balo dipampa', hiroi, dahing pole’ api.” Dang pole’ masili mampaturu aka’ nasanga untutu’i si’dang matanna yato tamboli’ aka’ liudai’mi  pani’na dibää'na unsamboi yato ang mio’-mio’ sinnoa mata, anna tariae’ poko’ matanna ang yaho di bää’na.

Ma’petaha-taha tamboli’ ungngite kerona yato topantuhe menge umpadahi api. Nasangang dai naita, anna saundu’ nahele samai kerona aka’ matanna ang setonganna yaling di kalerä’na tibuhke, aka’ yato pani’na napaliudai’ di bä’na ya’ bilang tibillänne’ yato kalerä’na ang naongei poko’ matanna.

Tahpana sumule bete’ di nenena sipetahaing, natula’ asangming samai kerona di peapinna. Handang napetahai Pongka Padang matanna anna sibehtai dipeapianna. Nasanga toe’ Pongka Padang poko’ matannang yaho dibääkna. Ya’ ungngalang hängkäng yato tamboli’ anna nabeai pano di Pongka Padang anna naoaing tee, “Sanda’i tu’doi inde mata ang di bää’ku, ang unsanga matangku.” Naalang, yato hängkäng anna natohse’i pano yato di matanna anna nade’de’-de’de’i yato ang noa matanna, ampo’ dai aha maaka, aka’ memang tadia si’da poko’ matanna, aka’ matanna ang setonganna yaling dikaleräkna. Puhai yatoo ya’ natula’mi ang dipanoa umpadahi api mengkalao umbika balo, napasihiro, dahi pole’ api. Mengkalao donetoo, aha lolo tunnei’ apinna Nenek Pongka Padang.

Pihsang tempo le’ba’ kalaena yato Nenek Pongka Padang mellambi’ bete’ di Buntu Hulo. Lambi’na bete’ ya’ mekutanang Pongka Padang naoatee: “Umbadio ungpengkalaoi anna aka rio sangammu?” Mentimba’ yato bahine naoatee: “Kodi’ suleä’ di uhai anna disangää’ kodi Torije'ne’. Anna dio umba dio ungkasulei? Mentimba’ yato Pongka Padang naoatee: “Kodi’ mengkalaoä’ yaling di ulunna Sa’dang anna disangää’ Pongka Pdang.”

Dai masae, ya sipemalare’ yato Pongka Padang anna Torije'ne’ lambi’ sipobahine. Ya’ sika keänä’mi. Yato änä’ ang napadahi Pongka Padang aha pitu to siullu’-ullu’. Mengke’de’ tau pitu umpadahi sala änä’ sampulo mesa, dianto ang tisembu’ lekba’ umpangngihsi Kondo Sampata’ uhai sampaleleang, Pitu Ulunna Salu, Kahua Bakbana Minanga, sule naung di Manda’ lekba’ dai’ di Benuang .

Tabulahang indona Kondo Sampata’, kadinge’na Pitu Ulunna Salu anna Sähku’na kahua ba’bana minanga, mintu’ pa’bihing sule dai’ di Benuäng. Tabulahang untokei mesa lontara’ paondo nene ; “Mesa kada dipotuho, Pantang kada dipomate.” Tabulahang dikalla’ to untokei ada’ tuho aka’ moi papateang tau ke yalimmi di ahinganna ada’, ya’ tuhong tomate, mapia-tokarake. Inäng dolunnake’ umba-umba naongei kedisangaing to Tabulahang nakahea’mi anna nakasihi’mi tau aka’ nasanga kadanna, pengkalaoanna nene anna handang mapianna tau. Dinoa rantee’, aka’ saundu’mi membea’ hupa tau, ya’ tuhtuang membea’ tunne’ kakarakenna hupa tau.

Tabulahang naohkoi uhpa’ bohto ang mesa peadaanna, diantoo : Tabulahang, Saluleäng, Kampung Längsä’ anna Peu'. Dianto anna ahang sinapopenani to Bahak dolu naoa :

7 &`%;&`^  ^`%;&^ &^;%# ^```^ ; 5   3;3 5;3 3’

E  Ta bu lahang   Salu   le            äng  Kampung    Längsäk  anna  Pe u'

7 &`%;&`^ ^`%;&^ &^;%# ^`^ ; 5   3;3 5;3  3’

E  U ma  ta di   sapa’–sa          pa’   Be  la      ta      di   kato  nangngi                  

 3  3   6 7   5 5 75653       6 6     5 3 3 5     3

3  5;6 7;%`% &^;&^ %#;^`^  5;3 3;5 3;3 .

Buntu  Hu lo  onge-an           na    Nene’    to-pe- ta-ha  mana’

Samantoo.

TUHODOLUNNA TO KEOKI

TOTUHODOLUNNA TO KEOKI

(nauki’ To Länsä’)

Dolu aha neneku derua. Yato neneku ang mesa le’ba’ mangngempe di bengi ungngempei upena, aka’ si biasa pa’da, naboko tau.

Pihsang tempo inde neneku ungngindang dokena solasohonna la napake mangngempe. Pihsananna tängngä bengi naita buranne’ sule to kalamboi’ (to keoki) ungkeke yato upena. E nalahpasang pano nabuno. Inde dokena titanang tama di  ose’na, tähsu’, le’ba’ nabaha mumpa’ naung di ongeanna yato to keoki.

Marondonnai, ya’ suleng yato solasohonna ang napangngindangngi dokena naoa, “Ya’ umbang noa sola sohongku.”  Mentimba’ yato to pangngindang doke naoa: “Tehterere, solasohong, Le’ba’ re’ yato doke nalumpa’ing to kalamboi’ pa’da.” Naoaboute yato puänna doke, “E lea ya’ la kupasuhungngio, dai mala tala umbala’ingkä’ yato dokeku!!” mentimba’ bung kasi naoatee: “Darakae’ ungngaku ke kubeao tau tallumpulo?”  Natimba’ naoa tee, “La kuakang tau tallumpulo lea? Ketau touä’ kodi’.” Naoabunte: “Ya’ umba noa ke kubeao bahi tallumpulo?” mentimba’bou naoatee: “mai’di tou kodi’ bahingku leä!”, Naoabunte: “Ya’ umbanoa ke kubeao terong tallumpulo?” mentimba’ bou naoatee: “Dai aha kutahimbo, tungka dokekuke’ mane kutahimboi.”

Dipasuhungngi kasi yato tobaha’. Ya’ ma’pihki’, tahpana puha ma’pihki’ ya’ untambaing hupataunna tallumpulo nasuo mao meuhe, mane umbabei mesa karandang tongko. Tallu allona nababe  mane dahii, aha ang ummbabe karandang, aha ang ullombung uhe. 

Tahpana tallu allona ya’ untambaibung petauanna naoatee, “La mentamaä’ done di karandang, dahi donekoa’ di babana inde kahoäng, untokei inde kondalinna.”

Le’ba’ pole’ naung di kahoäng yato neneku, tihio yaling di karandang. Uhuna nalambi’ lolona undi’, mane naungngi di poanna, ullambi’ lolona bahana’. Puhai bahana’ ya’ ullambi’mi timbaanna däyäng, dianto to makaka to keoki. Mekutanang neneku naoante, “Akana monii patiti’? Aka anna ma’heo-heo pahtongang?”  mentimba’ yato däyänna to keoki naoa, “E änä’ muaneki’ nabuno to bätäng langi’. Ampo’ dai aha mampakulii. Napakulii tau ampo’ dai are’ mala bono’.” Naoabunte yato neneku, “E la kuinsang ko kupakulii,  ampo’ umba pakulimmu dio? Umbang angkanna pakulimmu?” Naoabunte yato däyäng: “Ya’, sauo di dasang kemala si’dae dio la umpakulii, mai’ding to pa’pakuli mampakulii ampo’ dae’ mala bono’.”

Mentimba’bung neneku naoa, “Umbarakaa’ dio noa pakulimmu anna dai mala bono’?” sika ungngalang pakulinna anna napaitaii neneku, naitanna yato pakuli ya’ naoabunte neneku: “Pidaha! dai bono’ aka’ tadia pakuli umpopakuli.” Naala asang yato pakulinna anna nabe’beii neneku, aha sampulo yato to pa’pakuli natähäng asang neneku yato pakulinna.

Puhai are’ yatoo ya’ naoante neneku, “La kupakulii, ponna ke kodi’i mampakulii ya’ tantu la bono’.”  Naoa inde to matuanna, “Ya’, bayukanne’ ke malai umpakulii.” Naoabunte neneku, “Kutangkung kupakulii, ampo’ aha pemalinna dianto pahallu dikulambui, anna tallu allona daia’ mala unnenne’i tama di kulambu. La ungngakurakaa’?”  Naoa to matuanna, “Kuaku” naoatoe’te yato to dipakeangka’ yaling yato di bohto, “Kuaku dai kinenne’i.” Naoabunte yato neneku: “O, io, ya’ marondongke’ kupentamai kupakulii, ampo’ kalehaiia’ too da si’da-si’dai mala unnenne’i. Ponna kumilla, ponna mohotä’dä’ ne tau, ya’ la tuhotoo. ampo’ daia’ mala unnenne’i yaling di tallu allona.”

Aka nababe neneku, le’ba’ dai’ anna tamai dikulambunna yato tomakorong mane nabällä’i ose’na, naala yato dokena, napatama di sampana, nabaha.  Yato Neneku sika nabea mesa bahine to keoki. Puhanna dibea ya’ unghorong karandanna, napentama. Le’ba’ hoi’ mai sumule ungngola bahana’, mane ungngolai undi’.  Tahpana kende’ di hoi’ mai ya’ untambaing yato tallumpulo petauanna nasuo ullapa’ yato babana kahoäng. Tallu allona kakumbä’-kumbä’ yato batu petutu’na kahoäng tandana makambang yato tokeoki ang manghoro, ampo’ natuhtung naung tallumpulo tau.

Tahpana lambi’ sumule dihoi’ mai ya’ umbahaing yato solasohonna naoa, “Ya’ akang? Inderang dokemu.”  Mentimba’ yato solasohonna naoatee: “A ya’ mapia aka’ mala umbahaingkä’ sumule dokeku.”

Mengkalao donetoo yato neneku, ang hali naung di to keoki, mendahing to pa’pakuli ang manahhu’ dinne di bohto. Angkanna ang napakulii donetoo bono’ asang si’da. Mane nalombungngi ambeku, mane kulombung salai, anna nalombungngi dinoa kapala.  Inde pakuli namana’ing neneku naung di peänä’anna.  Ponna aha derua to siullu’, ya’ pahallu aha mesa ang umbahai.  Dai mala derua mambaha anna lambi’ allo dinoa natokeing änä’ku; änä’na Pahung ang mantokei.

Tehpu’mi tohodolunna to keoki.